LABORATUVAR TEST REHBERİ
Laboratuvar test rehberi için tıklayınız.
BİYOKİMYASAL TESTLERİN EN KISA TEKRAR ARALIKLARI
Biyokimyasal test parametrelerinin belirli yarıömürleri vardır. Acil durumlar hariç bu süreden önce testin tekrarlanması hastaya fayda sağlamayacağı gibi maliyet etkinlik açısından da uygun olmamaktadır. Bu sebeple testlerin tekrar aralıklarına dikkat edilmesi önerilmektedir.
TESTLER | TEKRAR
ARALIKLARI |
Üre,
Kreatinin | 1 Gün |
Karaciğer
Fonksiyon Testleri; AST, ALT | 3 Gün
(Parasetamol
toksikasyonu, Akut Hepatit ve Akut Kolestaz için geçerli değildir.) |
Çinko (Zn) , Bakır
(Cu) | 7 Gün |
Lipid
Profili; Kolesterol, Trigliserid, HDL ve LDL Kolesterol | 13 Gün |
Prolaktin,
Testosteron, FSH, LH, E2, SHBG | 13 Gün |
Tiroid
Fonksiyon Testleri; TSH,T4, T3 | 13 Gün |
Demir,
Ferritin | 14 Gün |
Protein
Elektroforez, Kriyoglobulin | 28 Gün |
AFP, CA 125,
CA 19-9, CA15-3, CEA, PSA | 28 Gün |
Progesteron,
Aldosteron, Renin, PTH, IGF-1, GH | 28 Gün |
Vitamin B12,
Folat * | 60 Gün |
HbA1c | 60 Gün |
Vitamin D,
Vitamin E, Vitamin A | 90 Gün |
*
Sağlık Bakanlığı tarafından 365 gün olarak önerilmektedir
PORFRIA LABORATUVARI
Porfiria, insan vücudunda “hem” maddesinin üretimindeki bir bozukluktan kaynaklan ve porfirin denen kimyasalların birikmesine neden olan bir grup bozukluğa verilen isimdir. Porfirinler normalde vücutta bulunan kimyasallar olmakla beraber, birikmeleri anormal bir durumdur. Sebebi ise genelde genetik mutasyonlardır. Biriken porfirinler sinir sistemini, deriyi ya da her ikisini birden etkiler.
Porfiria’nın belirtileri pek çok hastalıkla benzerlik taşır. Ayrıca nadir görüldüğünden çoğu doktor daha önce fazla vakayla karşılaşmamıştır. Bu iki durum da hastalığın teşhisini güçlendirir. Hastalığın ve türünün kesin olarak belirlenmesi için doğru ve kapsamlı laboratuvar testlerinin yapılması gerekir.Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Tıbbi Biyokimya Porfirya Laboratuvarı standart porfiria laboratuvar paneline ilave
olarak, porfirin metabolizmasının diğer ara ürünlerini de çalışabilen Türkiye’de
yegâne birimdir. Ayrıca, dış kalite-kontrol programına tâbi olan
Türkiye’de tek laboratuvardır.
DIŞ KALİTE KONTROL PROGRAMLARI VE BELGELERİ
SIK SORULAN SORULAR➢ Her test için mutlaka açlık gerekli midir?
Genel olarak tüm testler için 8-10 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi önerilmektedir. Aksam 22:00 den sonra hiçbir şey yenmemesi uygundur.
Açlık süresinin 16 saati geçmemesi gerekir. Açlık döneminde ihtiyaç duyulursa sadece su içilebilir.1 Aşağıdaki testlerden birini yaptıracaksanız aç olmanız gerekir;
• Alkalen fosfataz (ALP) 2
• C-peptid 2,3
• Demir 2,3
• Folik Asit 2,3
• Fosfor 2,3
• Gastrin 3
• GGT 2
• Glukoz 2
• Growth Hormonu (GH) 2
• Homosistein 2
• Insülin 2
• Kalsitonin 2
• Kolesterol (Total, HDL, LDL) 2,3
• Lipoprotein Elektroforezi 2
• Osteokalsin 2,4
• Safra Asitleri 2
• Serbest Yag Asitleri (FFA) 2
• Tiroid Fonksiyon Testleri (T4, TSH) 5
• Trigliserid 2,3
• Vitamin B12 2,3
• Üre Nefes Testi 6
➢ Aç olarak kan vermeden önce sigara içmek test sonuçlarını etkiler mi?Bazı test sonuçları etkilendiği için sigara içilmemesi uygundur. Sigara kullananlarda;
• Karboksi hemoglobin,
• Plazma katekolaminleri,
• Serum kortizolü yükselmektedir.
Bu hormonlardaki değişiklikler nötrofil, monosit gibi beyaz kan hücrelerinin sayısını arttırırken, eozinofil hücre sayısını düşürmektedirler. Kronik sigara kullanımı sonucunda, hemoglobin konsantrasyonu, eritrosit (kırmızı kan hücresi), lökosit (beyaz kan hücreler) sayıları, vitamin B12, karsinoembriyonik antijen (CEA) ve lipid düzeyleri artış göstermektedir.1,4 ➢ Laboratuvara gelmeden önce hazırlık yapmam gereken testler var mıdır?Bazı testler için örnek alınmadan önce hazırlık yapılmalıdır.
• 5-Hidroksiindolasetik asit (5-HIAA): Bu test için 24 saatlik idrar gereklidir. İdrar toplama işlemi öncesinde 3 gün boyunca diyet yapılmalıdır. Muz, ceviz, patlıcan, domates, avakado, fıstık gibi yiyecekler tüketilmemelidir. Ayrıca son 3 gün içinde asetaminofen ve fenasetin içeren ilaçlar da kullanılmamış olmalıdır. Diyet için lütfen laboratuvardan bilgi alınız.4
• VMA(VanilMandelikAsit): Bu test için 24 saatlik idrar gereklidir. Mümkünse örnek toplamaya başlamadan 1 hafta öncesine kadar kullanılan ilaçlar doktorunuzun tavsiyesi altında kesilmelidir (L-DOPA, fenotiyazin, katekolamin içeren preperatlar, vazodilatör ve diüretikler ölçümü etkileyen ilaçlardır). İdrar toplama işlemi öncesinde 3 gün boyunca diyet yapılmalıdır. Çay, kahve, kola gibi içecekler, elma, mandalina, muz, patlıcan, domates gibi meyve-sebzeler, çikolata, pasta, kek, kuruyemiş gibi yiyecekler tüketilmemelidir. Diyet için lütfen laboratuvardan bilgi alınız.4
• ACE (Angiotensin Converting Enzyme): Kan almadan önce bazı ilaçların (ACE inhibitörü, steroidler ve antihipertansifler gibi) kullanılması test sonucunu etkileyebilir.4 İlaçlarla ilgili lütfen doktorunuzdan bilgi alınız.
• Aldosteron: Aşırı egzersiz, akut stres ve birçok ilaçlar(diüretikler, lityum, kalsiyum kanal blokörleri, ACE inhibitörleri, propranolol, non steroid antienflamatuvar ilaçlar, heparin, diüretik, östrojen, progesteron ve antihipertansif ilaçlar ) test sonucunu etkileyebilir. Bu nedenle kan örneği vermeden önce kullandığınız ilaçlar için doktorunuza danışmanız gereklidir. En azından 2-4 hafta boyunca günde 3 gr. Sodyum içeren normal tuzlu bir diyete uyulmalıdır ve son iki saat boyunca ayakta veya oturur pozisyonda olmalı, uzanılmamalıdır.4
• Okzalat (okzalik asit): Bu test için 24 saatlik idrar gereklidir. İdrar toplama işlemi öncesinde 2 gün ve idrar toplama sırasında diyet yapılmalıdır. Salatalık, ıspanak, kuşkonmaz, domates gibi gıdalar tüketilmemelidir. Diyet için lütfen doktorunuzdan bilgi alınız.4
• Üre nefes testi (Radyoktif olmayan): Testten en az 6 saat öncesine kadar birşey yenilip içilmemelidir (sigara dahil). Son 15 gün içinde hiçbir mide ilacı, son 1 ay içinde hiçbir antibiyotik alınmamalıdır. Test öncesi boy ve kilonun ölçülerek gelinmesi gereklidir.6➢ Laboratuar testleri için günün herhangi bir saatinde örnek verebilir miyiz?Bazı testlerin sonuçları, kan ya da idrar örneklerinin alındığı saatlere göre değişkenlik gösterebilir. Bu testlerin listesi aşağıda verilmiştir.1,4
• ACTH (Adrenokortikotropik Hormon): Kan, sabah 08:00-10:00 ya da öğleden sonra 16:00-18:00 saatleri arasında alınmalıdır.
• Kortizol: Kan, sabah 08:00-10:00 ya da öğleden sonra 16:00-18:00 saatleri arasında alınmalıdır.
• Demir: Sabah saatlerinde kan alınması tercih edilir.
• Eritropoietin: Kan, 08:00-10:00 arasında alınmalıdır.
• İdrar Kültürü: Sabah idrarı ya da en az 3 saat mesanede beklemiş idrar tercih edilir. İdrar alım koşulları için lütfen laboratuardan bilgi alınız.
• GH (Growth Hormon): Sabah saatlerinde kan alınması tercih edilir.7
• TSH (Tiroid Stimülan Hormon): Sabah saatlerinde kan alınmalıdır.8
• PRL (Prolaktin): Kan, 08:00-10:00 arasında alınmalıdır.7
• PTH (Parathormon): Kan, 08:00-10:00 arasında alınmalıdır.
➢ Kanda ilaç düzeyi baktırırken ilaç dozundan kaç saat sonra test yaptırmalıyım?
Genellikle sabah dozu alınmadan laboratuvara gelinmesi uygundur. Bazı özellik gösteren ilaçlar için doktorunuzun görüşünün alınması gerekebilir.1➢ Karaciğer testleri yapılırken, öncesinde alkol almak sonucu etkiler mi?
Test öncesi alınmaması tercih edilir. Sonucu etkileyebilir.1,4,8
➢ Tahlil öncesi her gün kullandığım tansiyon ve kalp ilaçlarımı almam sonuçları etkiler mi?
Genellikle etkilemez, sabah aç karna almanız gereken ilacınız varsa, kan verme sonrası da alabilirsiniz. Ancak, hipertansiyon nedenini araştırmak için yapılan bazı özel testlerde, doktorunuz ilaçlarınızı birkaç gün almamanızı isteyebilir.1,4➢ Tiroid testleri için laboratuvara giderken tiroid ilacımı almalı mıyım?
Hekiminizin herhangi bir uyarısı yoksa sabah dozunu almadan kan vermeniz, sonra ilacınızı almanızı önerilmektedir.1➢ Şeker yükleme testi yapılmadan önce diyet uygulanır mı?
Glikoz yükleme testinden önceki üç gün boyunca normal karbonhidrat içeren bir diyet uygulanır. Gereğinden fazla veya az karbonhidratlı beslenmede hatalı düşük veya yüksek sonuç bulunur.1,4➢ Gebelerde "İkili Test" için uyulması gereken kurallar nelerdir?
İkili test 11-14. gebelik haftaları arasında yapılmaktadır. 11.haftadan önce ve 14.haftadan sonraki gebelik haftalarında hesaplama yapılamamaktadır. Gebeler ultrason yapılan gün veya ertesi günü kan vermelidir. Daha uzun gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır. Gebenin doğum tarihi, ultrason tarihi ve ultrason bilgileri, CRL ölçüm değeri mutlaka doktorunuz tarafından yazılmalıdır. Kombine risk hesaplaması için ölçülebiliyorsa NT değeri belirtilmelidir.9➢ Gebelerde "Üçlü Test" için uyulması gereken kurallar nelerdir?
Üçlü test 14-22. gebelik haftaları arasında yapılmaktadır. 14. haftadan küçük ve 22. Haftadan büyük gebelik haftalarında hesaplama yapılamamaktadır. Gebeler ultrason yapılan gün veya ertesi günü kan vermelidir. Daha uzun gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır. Gebenin doğum tarihi, ultrason tarihi ve ultrason bilgileri mutlaka doktorunuz tarafından yazılmalıdır. Ultrason bilgileri verilemiyorsa son adet tarihi mutlaka belirtilmelidir.9➢ Tam idrar tetkikli için idrar nasıl toplanır?
Üriner bölge temizlendikten sonra bir miktar idrar tuvalete yapılır, orta idrar laboratuvar tarafından verilen idrar kabına alınarak kapağı kapatılır, idrarın son kısmı tuvalete yapılır. Örnek en geç 30 dk içinde laboratuvara teslim edilmelidir. Sabahki ilk idrar mikroskobi ve idrar protein elektroforezi için tercih edilmektedir. İdrar toplama torbası ile çocuklardan alınan idrar örneği laboratuvara teslim edilmeden önce kapaklı idrar kabına boşaltılmalıdır.4➢ İdrar tahlili yaptırırken sabah ilk idrar olması şart mıdır?
Sabah ilk idrar olması şart değildir yalnız fazla su içilerek idrarın verilmesi önerilmez.➢ 24 saatlik idrar nasıl toplanır? • Hafta sonu idrar toplanacaksa pazar günü toplanması uygundur.
• Bazı testler için, idrar toplanmaya başlamadan önce kaba koruyucu madde ilave edilmesi gerekebilir. Bu konuyu laboratuvara danışınız.
• Bazı testler için 24 saatlik idrar toplanmaya başlanmadan önce 2gün süreyle kısıtlanan yiyeceklerin ve klinisyen uygun görürse (doktorunuza danışınız!) bazı ilaçların (asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri, metildopa, levodopa, fenotiyazinler, promazin, klorpromazin, rezerpin vb.) alınmaması önerilir.
o VMA(VanilMandelikAsit): Çay, kahve, kola gibi içecekleri, elma, mandalina, muz, patlıcan, domates gibi meyve-sebzeleri, çikolata, pasta, kek, kuruyemiş gibi yiyecekleri,
o 5-HİAA:(5-HidroksiİndolAsetikAsit): Muz, ceviz, patlıcan, domates gibi yiyecekleri,
o Hidroksiprolin: Et, tavuk ve jelâtinli yiyecekleri tüketmeyiniz.
• 24 saatlik idrar toplanacağı gün sabah uyandıktan sonra, ilk idrar tuvalete yapılarak, mesane boşaltılır. Başlangıç saati not edilir (örneğin sabah saat 08.00). O andan itibaren tüm idrar, gündüz ve gece boyunca dikkatlice, temin edilen 3-5 litrelik temiz, kuru ve ağzı kapaklı toplama kabına biriktirilir.
• Toplama süresince, idrar numunesi karanlık ve serin bir ortamda saklanır.
• Koruyucu madde kullanılıyorsa, toplama işlemi süresince her idrar ilavesinde, kap çalkalanmadan yavaşça karıştırılır.
• Ertesi sabah başlangıç saatinden tam 24 saat sonar yapılan son idrar da (saat08.00’dekiidrar) toplama kabına eklenerek, idrar toplama işlemi tamamlanır.
• Toplanan idrar, aynı gün bekletilmeden ilgili laboratuara (siyah poşet içinde) ulaştırılır.4➢ İdrar analizi için verilen idrar, kültür için uygun mudur?
Uygun değildir. Çünkü idrar kültürü için örnek verirken dış ortamdan bulaşmaları önlemek için, idrarın steril bir kaba alınması, ön temizlik yapılması ve idrarın ilk kısmı tuvalete yapıldıktan sonra orta idrarın steril kaba yapılması, son kısmın yine tuvalete yapılması gereklidir.1,4➢ Gaitada gizli kan testi yaptırmadan önce herhangi bir diyet gerekli midir?
Hayır. Laboratuvarımızda kullandığımız yöntemlerde, sadece insan kanında bulunan bir maddeye (insan hemoglobini) duyarlı testlerle çalışılmaktadır.
Laboratuvardan verilen plastik gaita kabına bir miktar gaita yapılır. Gizli kan incelemesi için laboratuvardan verilen tüpün içindeki çubuk ile gaitanın üç farklı yerinden örnek alınarak tüpe konulur. Bekletilmeden tüp laboratuvara ulaştırılır. Bu işlemin tercihen üç gün tekrar edilmesi önerilir.1
KAYNAKLAR
1. Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Burtis CA, Ashwood ER and Bruns DE, eds. 4th ed. St. Louis, Missouri: Elsevier Saunders; 2006.
2. American Association for Clinical Chemistry, Lab Test Online. Available online at https://labtestsonline.org/.
3. Klinik Biyokimya Analiz Metodları. Adam B ve Ardıçoğlu Y, 1.Basım, Ankara: Atlas Kitapçılık; 2006.
4. Laboratuvar Testleri ve Klinik Kullanımı. Erbil K, 1. Basım, Ankara: GATA Basımevi; 2007.
5. Nair R, Mahadevan S, Muralidharan RS, Madhavan S. Does fasting or postprandial state affect thyroid function testing? Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2014;18(5):705-707. doi:10.4103/2230-8210.139237.
6. Helicobacter Test INFAI (13C-üre)Kullanma Talimatı.
7. Tietz Clinical Guide to Laboratory Tests. Wu A. 4th ed. St. Louis, Missouri: Elsevier Saunders; 2006.
8. Sviridonova MA, Fadeyev VV, Sych YP, Melnichenko GA. Clinical significance of TSH circadian variability in patients with hypothyroidism. Endocr Res. 2012 Aug 2.
9. Hacettepe Üniversitesi Merkez Laboratuvarı Test Rehberi, 2014.
DOKTORLARIMIZİdari Sorumlusu
| |
| Uzm.Dr.Alpaslan COŞAR | alpaslan.cosar@saglik.gov.tr |
| | |
| Eğitim Sorumlusu | |
| Prof.Dr.Özlem YAVUZ | ozlem.yavuz@sbu.edu.tr |
| | |
| Öğretim Üyeleri | |
| Prof.Dr.Taner ÖZGÜRTAŞ | taner.ozgurtas@saglik.gov.tr |
| Prof.Dr.Özlem YAVUZ | ozlem.yavuz@sbu.edu.tr
|
| Prof.Dr.Erdim SERTOĞLU | erdim.sertoglu@sbu.edu.tr
|
| Doç.Dr.Çiğdem YÜCEL | yucelcigdem80@gmail.com |
| Doç.Dr.Ahmet Rifat BALIK | rifatbalik@hotmail.com |
| | |
| Uzman Doktorlar | |
| Uzm.Dr.Berkay ÇATALOĞLU | berkay.cataloglu@saglik.gov.tr |
| Uzm.Dr.Alpaslan COŞAR | alpaslan.cosar@saglik.gov.tr |
| Uzm.Dr.Mehmet AĞILLI | mehmet.agilli@saglik.gov.tr |
| | |
| Uzmanlık Öğrencileri | |
| Dr.Enes BAYRAK | |
| Dr.Mustafa Emre AYDINLI | |
| Dr.Erhan KÜPÇÜK | |
| Dr.Umut Göktan DUMAN | |
| Dr.Çağrı TOSUNOĞLU | |
| Dr.Burak UZUNOĞLU | |
| Dr.Ahmet ÇİÇEK | |
| Dr.Sami KARYEYEN | |
| Dr.Emre BOSDANCI | |
LABORATUVARIMIZDAN GÖRÜNTÜLER