Gülhane Eğitim Araştırma Hastanesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı bünyesinde ana bina batı blok 5. Katında prematüre retinopatisi (ROP) muayene bölümü bulunmaktadır. Kliniğimiz içerisinde muayene odasının yanı sıra, hastalarımızın yapılan muayeneler sonrası dinlenebileceği hasta müşahade odası bulunmaktadır. Erken doğum ve düşük doğum ağırlığı nedeni ile ROP açısından ilk taramalar sıklıkla çocuk hastalıkları yenidoğan yoğun bakım ünitesinde yapılmaktadır. Bu sırada tedavi ihtiyacı olan bebeklerin tedavileri gerçekleştirilmektedir. Yoğun bakımdan taburculuklarını takiben bebeklerin muayene ve takipleri kliniğimiz ROP muayene odasında devam etmektedir.
Aşağıda sizler için hazırladığımız Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göz Hastalıkları Kliniğinde uygulanan ROP tarama ve tedavilerine dair, güncel ve kısa hasta bilgilendirmelerine erişebilirsiniz.
Prematüre Retinopatisi (ROP) Nedir?
Retina, gözün iç kısmının arkasını kuşatan, ışığı algılayan ve görmeyi sağlayan narin bir dokudur. Prematüre retinopatisi, retinadaki kan damarlarının etkilendiği bir durumdur. Erken doğan bebeklerde körlükle sonuçlanabilen bir göz problemi olup prematüreliğin getirdiği sorunlardan birisidir.
Retinanın şekilsel görünümü yukarıdaki gibidir. Merkezdeki beyaz oval yapı optik sinirdir (Görme siniri). Sağa doğru olan karanlık alan makula olarak bilinmektedir. Makula, gözün ince ayrıntıları görmeyi sağlayan bölümüdür. Gri çizgiler arterler (Atar damar), siyah çizgiler venlerdir (Toplar damar). Bebeğin anne karnındaki gelişimi sırasında orta kısımda beyaz yuvarlak olarak görülen optik sinir başından başlayan retina damarlanması, bebek doğana kadarki süreçte retinanın en kenar bölümlerine kadar ulaşmaktadır. Bebek ne kadar erken doğarsa, o kadar geniş bir alana henüz damarlar ulaşamadan, yani damarsız olarak doğar. Doğum sonrası süreçte eğer bebeğin genel durumu iyi ise, yoğun bakım şartları iyi ise, akciğer gelişimi iyi ise bu damarlanma süreci doğumdan sonra da normal yolunda devam edip genellilkle 40 haftaya ulaştığında tamamlanmış olur. Fakat bu faktörler olumsuz ise, bebek çok küçük ve erken doğmuşsa normal damarlanma duraklar ve zaman içerisinde anormal damarlar gelişerek ROP ortaya çıkar.
Yukarıdaki şekil ROP’ un nasıl geliştiğini ve zaman içinde normalden evre 1, evre 2 ve evre 3’e ilerleyişini göstermektedir. Evre 1 ve 2, hafif ROP olup çok sıktır ve kendiliğinden geriler. Bebeklerin yalnızca küçük bir kısmında “artı” hastalık ve daha ciddi bir durum olan evre 3 hastalık gelişir.
ROP ne kadar sıklıktadır?
ROP, doğum ağırlığı 1250 gram ve altında olan bebeklerin yaklaşık %65’ini etkileyen, prematüre bebeklerde sık rastlanan bir durumdur. Bu durum genellikle çok hafif ve tedavisiz olarak kendi kendine geriler. Bebeklerin çok azında ( genellikle çok küçük ve çok prematüre olanlarda) tedavi gerekir. Tedavi edilmezse bebeğin görmesini ciddi şekilde etkileyebilir ve hatta körlüğe neden olabilir.
ROP için tarama nedir?
ROP taraması, bu konuda eğitim almış olan göz doktoru tarafından ROP’un herhangi bir bulgusu için yapılan göz muayenesidir. Gebelik yaşı 34 hafta altında veya doğum ağırlığı 1700 gram ve altında olan tüm bebekler ROP gelişimi açısından taranır. Ayrıca gebelik yaşı 34 hafta ve üstünde veya doğum ağırlığı 1700 gram’dan büyük olup kalp ve solunum destek tedavisi uygulanmış ve “bebeği takip eden doktorun ROP açısından riskli gördüğü” bebeklerin taranması önerilir.
Tarama ne zaman yapılmalıdır?
İlk tarama muayenesi bebeğiniz doğum haftasına göre genellikle 4 haftalık olduğunda yapılmalıdır. Bebeklerin bazılarında sadece bir kez göz muayenesine gereksinim duyulabilirken, çoğu bebekte normal retinanın damarlanmasının tamamlanması için gereken süre boyunca ciddiyet düzeyine göre değişen sıklıklarda tekrarlayan muayenelere gereksinim duyulur.
ROP bulunursa ne olur?
Bu durum ROP’un ciddiyetine bağlıdır.
• Eğer ROP hafifse 1-2 haftalık aralıklarla muayene gereklidir. Kötüye doğru gidiş olmazsa kendi kendine geriler.
• Daha ciddi ROP varlığında daha erken, genellikle haftalık muayene gereklidir.
• Çok az vaka tedavi gerektirecek kadar ciddidir. Bebeğinizin herhangi bir evrede tedaviye gereksinimi olursa göz doktorunuz size ne olacağını ayrıntılı olarak açıklayacaktır.
Tedaviye niçin ihtiyacı var?
Çünkü sizin bebeğinizde varolan ROP hastalığı ilerlemeye başladı. Bu aşamada gözün arka kısmında (Retina) bulunan damarlar anormal olarak gelişmekte ve bu durum retinada kalıcı hasara neden olmaktadır. Ciddi ROP hastalığı tedavi edilmezse bebeğinizin görmesi ciddi olarak etkilenebilir hatta körlüğe bile neden olabilir.
Tedavide kullanılan yöntemler nedir?
En etkili tedavi yöntemi lazer tedavisi ile retinadaki anormal kan damarlarının gelişiminin önlenmesidir. Bebeğinize işlem esnasında operasyon için genel anestezi verilmesi gerekebilir. Bazı şiddetli hastalık durumlarının tedavisinde, gelişen anormal damarların gerilemesini sağlamak üzere göz içi anti-VEGF ajanların enjeksiyonu düşünülebilir. ROP tedavisi bu alanda eğitim almış göz hastalıkları uzmanları tarafından yapılmaktadır.
Tedaviden sonra ne olacak?
Tedavi sonrası bebeğinize, enfeksiyon ve şişliği önlemek için antibiyotik ve steroid içeren göz damlaları verilmektedir. Göz doktoru tedavi sonrası anormal damar gelişiminin durduğunu tespit edince 1 hafta sonraya muayene için randevu verecektir. Bebeklerin büyük kısmı tedaviden fayda görür, fakat bazılarında yaklaşık 2-3 hafta sonra ikinci bir tedavi gerekebilir veya tedaviye rağmen hastalık evre 4’e ilerleyerek acil ameliyat gerektirebilir.
Tedavinin herhangi bir yan etkisi var mı?
ROP tedavisi cerrahi bir uygulamadır, bundan dolayı bebeğiniz işlem sırasında ve sonrasında yakın takip edilmelidir. Bebeğinizin durumuna bağlı olarak kısa süreliğine solunum desteği gerekebilir. Tedavi sonrası bebeğinizin gözü şiş ve kırmızı görünecektir.
Bebeğimin görmesi etkilenecek mi?
Ne yazık ki bazı zamanlar tedavi tamamen başarılı olmamaktadır. Göz doktoru bu durumu sizinle konuşacaktır. Çalışmalar erken tedavinin daha iyi sonuçlar verdiğini ve tedavi edilen bebeklerin %50-80’inde görme yeteneğinin daha iyi olduğunu göstermektedir. Bebeğinizin göz doktoru tarafından görmesinin etkilenip etkilenmeyeceği konusunda bilgilendirme yapılacaktır, fakat bu durumu tam olarak anlamak için uzun bir süre geçmesi gerekmektedir. Ciddi ROP’u olan hastalarda, tedavi gerektirmeyenlerinde bile görme alanında daralma ve kırma kusurları (Yüksek miyopi ve astigmatizma), şaşılık, göz tembelliği, glokom, retina dekolmanı gibi göz problemleri görülme olasılığı, ROP olmayanlara oranla daha yüksek bulunmuştur. Tedavi gerektiren ROP tanısı alan bebeklerde bu problemler daha ciddi olarak ortaya çıkmaktadır. İleride bebeğinizin gözlük kullanma ihtimali yüksektir. Bebeğinize birkaç yıl boyunca düzenli göz muayeneleri yapılmaya devam edilecektir.