Osteoperoz, mevcut kemik kütlesinin azalması, zayıflaması ve mineral (kalsiyum) içeriğinin azalması sonucu süngerimsi bir hal alması ile kolayca kırılabilir duruma gelmesi olarak tanımlanabilir. Osteoperozun menapoz sonrası ve yaşlılık olmak üzere iki tipi vardır. Menapoz sonrası 15-20 yıl içeresinde çıkar ve genellikle süngerimsi kemikte görülür. Kemik kütlesi %33 daha düşüktür. Bel kemiğinde şiddetli ağrı, şekil bozukluğu ve bacak kırıkları sıktır. Yaşlılık osteoperozu ise sıklıkla 70 yaşından sonra hem kadın, hem erkekte görülür. Süngerimsi ve kortikal kemikler etkilenir. Boy kısalması, şiddetli sırt ağrıları, kalça ve omurga kemiklerinde kırıklar sık görülür.
Türkiye’de 50 yaş üzeri osteoperoz prevalansı, kadınlarda % 12.9, erkeklerde %7.5’tır (2012 verilerine göre) Osteoperoz oluşumuna, kalıtım, kemik kütlesi düşüklüğü, yaş, cinsiyet, ırk (beyaz ırkta daha çok görülür), österojen salgısının azlaması, hareketsizlik, aşırı zayıflama, aşırı alkol ve kafein tüketimi , aşırı sigara içmek, rafine gıdaların kullanılması, Ca emilimini azaltan ilaçların uzun süre kullanılması, kronik hastalıklar, osteoperoza etki eden başlıca faktörlerdir.
Kemik oluşum sürecinde doruk kütleye ulaşılmasının sebebi, yetersiz Ca ve D vitamini alımıdır. 25 yaşına kadar, Ca ve D vitamini alınması ile vücuttaki Ca depoları dolar. Normal bir yetişkinin vücudunda 1000-1200 g Ca bulunur. Bunun da %99’u kemik ve dişlerde, geri kalan %1’i vücut içerisinde bulunur. Kemik yapısı %25 su, %20 protein, %5 yağ ve %50 Ca tuzundan oluşur. 20-25 yaşlarında kemiğin mineral içeriği olarak doruk noktasına konuşur.30 yaşından sonra yıkım yapımın önüne geçer. Kemik kütlesi erkeklerde kadınlardan %30, kemik yoğunluğu ise %15 daha yüksektir. Yaşam boyu kadın kemik kemik kütlesinin %45-50’sini, erkek %20-30’unu kaybeder.
Vücudun ihtiyacı olan Ca gereksinimi, büyümenin hızlı olduğu dönemlerde artar. Ca gereksinimi, kişinin beslenme alışkanlığından ve şeklinden etkilenmektedir. Ca’un en iyi besin kaynağı, süt ve ürünleridir. Pekmez, susam, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, kuruyemişler, kurutulmuş meyveler en iyi Ca kaynaklarıdır.
Yiyeceklerle alınan Ca’un vücudumuzda %30-40’ı emilebilmektedir: çünkü Ca yiyeceklerde deiğer besin öğelerine bağlı olarak bulunur. Emilim için kalsiyumun bu kompleklerden ayrılıp, çözünebilir hale gelmesi gerekir. Duedonumda Ca bağlayıcı proteine bağlanarak aktif taşıma ile emilir. Ca’un duedonumdan emilimini etkileyen birçok faktör vardır: Yoğurt (laktoz) ve C vitamini içeren (sitrik asit) besinler bu bölgede asit ortam yaratarak emilimi arttırır. Besinlerle alınan Ca ve P arasında denge sağlanmalıdır. Kısa ve orta zincirli yağ asitler yeteri kadar tüketilmelidir. Mide asit salgısı, besinlerle D vitamini alımı, laktoz, C vitamini, bakır ve flor alınması yiyeceklerdeki Ca emilimini arttırır. Tahıl grubu yiyeceklere ve etin Ca içeriği düşüktür. Sebze ve tahıllarda bulunan yüksek posa -fitat ve oksalat bağırsaklarda Ca ile birleşerek çözünmeyen bileşikler oluşturur ve Ca emilimini azaltır.
Kalsiyumun yanısıra, D vitamininin yeterli alınması gerekmektedir. İnsan derisinin ultraviyole ışını ile 15-20 dakika teması ile vücutta aktif hale gelebilmektedir. İnsan derisinin ultraviyole ışını ile 15-20 dakika teması ile aktif hale gelebilmektedir. D vitamini içeren besinler sınırlıdır. Balık (özellikle yağlı balıklar), karaciğer, yumurta sarısı, et, tereyağ gibi besinler iyi kaynaklardır. Osteoperoz oluşumunda etkili olan diğer faktörler, aşırı tuz, kafein, alkol alımı ve zayıflıktır.
Osteoperozdan korunmak için beslenme önerileri :
-Bir günde 2 SB süt veya yoğurt, 2 kibrit kutusu peynir yemeye çalışın (580 g Ca)
-Düzenli olarak güneşe çıkın.
-Beslenme programında fazla protein içeren gıdalar olmamalı, Ca’dan zengin süt ürünleri tüketilmeli.
-Günlük 4-5 gramdan fazla sofra tuzu tüketilmemeli.
-Kafein alımınızı kontrol edin. 2 fincan Türk kahvesi veya 2 su bardağı nescafe tüketebilirsiniz. Kolayı sınırlı tüketiniz.
-aşırı posadan kaçınınız.
-Aşırı zayıflıktan kaçınınız ( Menapozda vücut kütle indeksi , 25-27 ( vücut ağırlığı/boy(m2) olmalıdır.
Uzman Diyetisyen İlknur Yar